Trang Chủ
Baby Dragron
Các dự án AI Web3 thường bắt buộc tích hợp blockchain để tiếp cận vốn, gây hại cho đổi mới khi ưu tiên tương thích hệ sinh thái hơn là giải pháp AI thực tế.
Web3 AI đã rơi vào bẫy
Không biết từ khi nào, “decentralized AI” (AI phi tập trung) lại bị đồng nhất với “blockchain AI”. Sự đánh đồng sai lầm này đang cản trở đổi mới.
Những dự án decentralized AI xuất sắc buộc phải uốn cong mình để phù hợp với framework blockchain, không phải vì nó hợp lý về mặt kỹ thuật, mà chỉ vì đó là cách duy nhất để tiếp cận nguồn vốn, chuyên môn và cộng đồng Web3. Tư duy “blockchain trên hết” không chỉ giới hạn tiềm năng của decentralized AI – nó đang “ăn thịt” chính lĩnh vực này.
Web3 không phải là blockchain
Tinh thần Web3 bắt nguồn từ cypherpunk: không cần tin tưởng, không cần xin phép, chống kiểm duyệt và quyền sở hữu thuộc về người dùng. Ngành công nghiệp này đã quên một khác biệt quan trọng: triết lý Web3 khác với công nghệ blockchain. BitTorrent là Web3. Tor là Web3. IPFS là Web3. Và giờ khi Web3 AI trở thành tâm điểm, nhiều người nhận ra blockchain thường không phù hợp.
Hãy xem bất kỳ không gian Web3 AI nào, bạn sẽ thấy một mô hình lặp lại: những đội ngũ tài năng xây dựng mạng học phân tán, thị trường AI ngang hàng (P2P) hoặc hệ thống đào tạo phân tán, đều miễn cưỡng giải thích tại sao họ cần token hoặc cách giải quyết trên chuỗi hoạt động.
Lấy ví dụ ngược lại, hãy xem federated learning (học liên kết), nơi nhiều nút hợp tác để đào tạo một mô hình AI chung trong khi giữ dữ liệu riêng tư. Đây là ví dụ điển hình của decentralized AI: không cần token.
Điều này không có nghĩa blockchain vô dụng. Giải quyết trên chuỗi có thể đơn giản hóa thanh toán giữa các AI agent, bằng chứng mật mã có thể cải thiện hệ thống danh tiếng, và token có thể cân bằng động lực trong đào tạo hợp tác.
Nhưng đó là công cụ chuyên biệt, không phải giải pháp “một cỡ vừa cho tất cả”. Với nhiều vấn đề decentralized AI, blockchain chỉ thêm độ trễ, phức tạp và chi phí.
Trò chơi động lực
Tại sao các dự án lại quyết định như vậy? Câu trả lời nằm ở cách hệ sinh thái Web3 phát triển. Những dự án không tích hợp blockchain không được coi là “Web3” và do đó không thể tiếp cận nguồn vốn, mạng lưới chuyên gia hoặc tài nguyên cộng đồng Web3.
Các quỹ đầu tư mạo hiểm đã xây dựng tiêu chí đầu tư xoay quanh tích hợp blockchain. Các không gian Web3 AI coi dự án không dùng blockchain là “ngoài phạm vi”.
Những động lực này khiến các đội ngũ áp dụng blockchain không vì sản phẩm, mà vì muốn tiếp cận hệ sinh thái. Nói cách khác, họ đang đưa ra quyết định kiến trúc dựa trên yêu cầu gây quỹ thay vì kết quả tối ưu cho người dùng.
Không có gì sai khi chơi theo luật, nhưng nó đồng nghĩa nhiều cơ hội cho ứng dụng decentralized AI thực sự (và sinh lời) đang bị bỏ lỡ.
Ngành công nghiệp này phải nhận ra ba khái niệm riêng biệt đã bị gộp chung một cách gượng ép:
- Decentralized AI bao gồm điện toán phân tán, federated learning, mạng P2P và edge computing – không cần cơ sở hạ tầng blockchain.
- Crypto-integrated AI liên quan đến token, bằng chứng mật mã, quản lý tài sản số và các trường hợp sử dụng hợp lý có thể triển khai bằng blockchain.
- Web3 AI đại diện cho quyền sở hữu người dùng, đổi mới không cần xin phép và quản trị cộng đồng – có thể đạt được bằng nhiều cách tiếp cận công nghệ.
Những khái niệm này có thể kết hợp đẹp mắt, nhưng không bắt buộc. Một mạng federated learning có thể dùng bảo mật mật mã mà không cần blockchain. Một thị trường AI phân tán có thể triển khai xác thực dựa trên danh tiếng mà không cần smart contract. Hệ thống khuyến khích có thể hoạt động thông qua cơ chế đồng thuận không yêu cầu cả một cơ sở hạ tầng blockchain.
Decentralized AI cần một bộ công cụ
Đổi mới thực sự trong decentralized AI đòi hỏi chủ nghĩa đa nguyên công nghệ, với blockchain chỉ là một công cụ trong bộ kit, không phải yêu cầu tôn giáo. Những dự án thành công nhất thập kỷ tới sẽ là những dự án chọn kiến trúc phù hợp cho thách thức cụ thể, không phải những dự án tuân theo kỳ vọng hệ sinh thái hiện tại.
Nguồn vốn và hỗ trợ cộng đồng Web3 phải tiến hóa để chấp nhận phi tập trung không dùng blockchain. Các quỹ đầu tư mạo hiểm có thể thu lợi lớn từ các dự án decentralized và Web3, ngay cả khi mô hình gây quỹ của họ không dựa trên token.
Cộng đồng nên cổ vũ đổi mới không cần xin phép, bất kể nền tảng kỹ thuật nào. Ví dụ, nhiều hệ sinh thái decentralized AI tồn tại ngoài crypto, cả phi lợi nhuận lẫn vì lợi nhuận.
Prime Intellect đã đào tạo mô hình ngôn ngữ lớn ở quy mô lớn trong khi bảo tồn tính phi tập trung. Dự án NANDA của MIT đang xây dựng một internet phi tập trung của các agent. LAION đang dân chủ hóa nghiên cứu AI.
Những hệ thống này đạt được decentralization thực sự; chúng không đeo “huy hiệu blockchain” và vô hình với phần lớn cộng đồng Web3. Ngay cả trong không gian Web3 AI truyền thống hơn, cũng có tín hiệu tích cực từ các dự án chỉ dùng blockchain khi cần.
Numerai dùng blockchain để quản lý stake cho các mô hình do cộng đồng phát triển, thưởng cho những mô hình hiệu suất cao nhất. Torus Network phân phát token một cách minh bạch cho các agent đóng góp nhiều nhất cho sự phát triển dài hạn. Render Network dùng token để thanh toán, cho phép bất kỳ ai, ở đâu cũng có thể cung cấp sức mạnh tính toán. Tất cả ứng dụng này đã tồn tại.
Cách tiếp cận “blockchain trên hết” hiện tại đang kìm hãm đổi mới trong decentralized AI vào đúng thời điểm nó cần nhất. Khi hệ thống AI ngày càng mạnh và tập trung, nhu cầu về giải pháp thay thế phi tập trung là cấp thiết.
Nhưng điều đó sẽ không đạt được nếu hệ sinh thái cứ ép mọi giải pháp đi qua “cổ chai” blockchain. Những dự án từ bỏ tư duy kém hiệu quả này hôm nay sẽ thống trị hệ sinh thái ngày mai.
Web3 AI đứng trước lựa chọn: tiếp tục “ăn thịt” decentralized AI bằng yêu cầu blockchain, hay giải phóng nó để đạt tiềm năng tối đa. Công nghệ đã sẵn sàng. Câu hỏi là liệu hệ sinh thái có sẵn sàng tiến hóa không, và ai sẽ tận dụng được sự thay đổi này.
